Tuyển Thơ Phạm Tiến Duật (2007) và "vụ án viên đạn lạc"

 

Là đang nói tới Tuyển tập thơ Phạm Tiến Duật do nhà xuất bản Hội Nhà Văn phát hành (đợt đầu) ngày 17/11/2007. Khi đó nhà thơ đang lâm trọng bệnh, khoảng nửa tháng sau, đêm 4/12/2007, ông qua đời vì căn bệnh ung thư phổi.

Tuyển tập này được Trung tâm Văn hóa Doanh nhân trao Giải thưởng văn học năm 2007.

Tuy nhiên, tuyển tập này bị dính một "viên đạn lạc", tức là có một bài thơ lạ, là bài thơ Lính mà em. Gọi đó là bài thơ lạ vì khi đọc nó, người ta dễ dàng nhận ra ngay, đó không phải là giọng thơ hùng tráng và sâu thẳm từ nhà thơ Phạm Tiến Duật, người được mệnh danh là "cánh chim lửa của Bộ đội Trường Sơn".

Tác giả thực sự của bài thơ Lính mà em là nữ nhà thơ Lý Thụy Ý (Nguyễn Thị Phước Lý), viết từ năm 1967, đã in trên Văn nghệ tiền phong của Sài gòn. Việc in bài thơ này vào Tuyển thơ Phạm Tiến Duật, với những người không tìm hiểu kỹ, có thể dẫn đến hiểu nhầm tai hại là ông Phạm Tiến Duật "đạo" thơ của Lý Thụy Ý, trong khi gia tài thơ của Phạm Tiến Duật vốn đã rất đồ sộ và tài hoa.  

Thực ra trước khi bài thơ Lính mà em được đưa vào Tuyển tập trên thì trên giường bệnh, ông Duật cũng đã kịp đính chính với nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, khi ông Thiều đến bệnh viện thăm mình.

Trong một bài viết trên báo Tuổi trẻ, ngày 4/11/2007, ông Thiều cho hay:

"Khoảng nửa tháng trước đây, bạn bè nhà thơ ở Công ty Dầu khí Việt Xô đã in một tập thơ nhỏ cho ông. Họ là những bạn đọc mến mộ thơ ông từ thời chiến tranh.
Khi tôi đến, ông lấy tập thơ tặng tôi và mở tập thơ ra chỉ cho tôi xem một bài thơ và nói đó không phải là bài thơ của ông. Nhưng vì yêu quí mà những người làm sách đã đưa bài thơ đó vào. Đó là bài Lính mà em. Phạm Tiến Duật nói đây là bài thơ của một nhà thơ nào đó của Sài Gòn viết trước 1975. Nhưng ông rất hạnh phúc với tập thơ mà bạn bè hâm mộ thơ đã in cho mình".

Tác giả thực của bài thơ, bà Lý Thụy Ý, khi đó cũng có biết chuyện này và hoàn toàn cảm thông. Trong một email gửi nhà thơ Trần Mạnh Hảo ngày 22/12/2012, bà nói: "Bài thơ có lẽ được chép qua những người không “thuộc” cho lắm nên lôm côm và mất ý, tôi tin nếu Phạm Tiến Duật làm, chắc chắn sẽ hay hơn nhiều"!

Như vậy, những người bạn của ông Duật ở bên Dầu khí cũng đã nhầm tác giả bài thơ trước khi nó được đưa vào Tuyển tập 2007.

Giờ ta sẽ tìm hiểu tại sao lại có "Vụ án viên đạn lạc" này.

Trước hết, phải nói là Tuyển tập này ra đời trong hoàn cảnh hết sức vội vã. Khi ấy, ông Duật đã nằm trên giường bệnh chờ chêt, mà các bạn văn, đồng đội và những người yêu mến ông, (nhất là Bộ đội Trường Sơn) lại chưa thấy ông có một tuyển tập ghi nhận những đóng góp tiêu biểu của mình. Ai cũng mong sách sớm được phát hành, thể hiện sự tri ân của đồng đội, đồng nghiệp và bạn đọc với nhà thơ. Ai cũng ước ông được tận mắt nhìn thấy đứa con tinh thần của mình.

Thông thường khi làm một tuyển tập, tác giả sẽ tự chọn những tác phẩm tiêu biểu nhất để đưa vào sách, sau đó có khi còn phải "mặc cả" với biên tập viên của NXB, để thống nhất thêm bài này, bớt bài kia...

Còn ở đây, nhà thơ ung thư giai đoạn cuối, nằm viện 108, dây dợ lòng thòng, lúc mê, lúc tỉnh nên nhà văn Nguyễn Khắc Phục vì thương bạn mà làm việc tuyển chọn, lại trong một bối cảnh hết sức đáng thông cảm, có thể nói là phải "chạy đua với cái chết".

Lỗi là có, trước tiên là của người tuyển chọn: nhà văn Nguyễn Khắc Phục, người bạn tâm giao của nhà thơ. Sau đó đến biên tập viên của NXB Hội Nhà Văn. May là không có kiện cáo, nếu có thì ông Hữu Thỉnh cũng phải chịu trách nhiệm.

Nhưng không chỉ nhà văn Nguyễn Khắc Phục nhầm. Một vài người khác (trong đó có bạn cùng học phổ thông với người viết bài này), cũng kể thời sinh viên (1975-1982) có đọc và chép bài thơ Lính mà em, cũng ghi tác giả là Phạm Tiến Duật.

Vậy họ chép bài thơ Lính mà em từ đâu, trong khi các tập thơ mỏng được xuất bản chính thức của PhạmTiến Duật trong khoảng thời gian ấy (75-82) không hề có bài đó?

Thời điểm bấy giờ, các bài thơ hay hầu hết là được người ta chép lại từ sổ tay của bạn bè hoặc một ông anh, bà chị nào đó. Anh, chị kia lại chép tay từ một anh, một chú bộ đội nào khác. Sổ tay chép thơ của các anh bộ đội thời chống Mỹ thì phong phú và tài hoa lắm, có khi còn có tranh tự vẽ để minh họa. Nhiều anh đang là sinh viên thì đi bộ đội.  Anh Duật là sinh viên đã tốt nghiệp khoa Ngữ văn, ĐHSP Hà Nội. Anh Phục đã in văn và anh Duật đã in thơ trước khi vào bộ đội.

Các anh bộ đội sinh viên thì lãng mạn và "khôn" lắm, các anh ấy thấy hay thì cứ chép, nhất là thơ tình, của ai không cần biết. Xong, cứ đề tác giả là Phạm Tiến Duật hoặc một nhà thơ cách mạng nào đó.

Sao lại thế? Và để làm gì?

Là để tránh sự "kiểm duyệt" của các đồng chí Chính trị viên mà thôi. Các chính trị viên làm gì đủ thời gian mà đọc hết được nội dung, cứ thấy dưới bài thơ đề tên tác giả Phạm Tiến Duật hay một "nhà thơ cách mạng" nào đó, thì là khen ngay thôi, "khá lắm chú em"!

Người này đọc, người kia chép, rồi truyền tay nhau chép lại, riết rồi lộng giả lại tưởng là  chân.

Báo hại mãi đến năm 2007, Tuyển tập thơ Phạm Tiến Duật và nhà văn Nguyễn Khắc Phục vẫn còn bị dính "viên đạn lạc" Lính mà em.

---------------

Thêm:

Cùng thời ấy, khi mà trong sổ tay, bài Lính mà em được đề tên Phạm Tiến Duật, thì bài thơ Hôn vốn của Phùng Quán, (lúc bấy giờ bị rắc rối vì liên quan đến vụ Nhân văn giai phẩm) cũng được nhiều anh bộ đội ghi chệch tác giả là Pêtophi (Sándor Petöfi ), một nhà thơ người Hungary.

Còn nhớ một đoạn:

"Em ơi rất có thể

Anh chết giữa chiến trường

Đôi môi tươi thắm đỏ

Chưa bao giờ được hôn..."