Cái ống xả thải nổi chìm và sự bất nhất của Bộ Tài - Môi

----------

Trong sự kiện “cá chết hàng loạt” dọc bờ biển bốn tỉnh miền Trung, thì dự án thép Formosa thuộc khu công nghiệp Vũng Áng, với cái ống xả thải “khổng lồ mét mốt” của nó vẫn còn làm các quan chức Bộ Tài - Môi nói năng lọng ngọng.

Mới hôm trước ông Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân khẳng định Formosa được cấp phép làm “ống xả thải ngầm”, thì vài hôm sau, báo chí lại dẫn lời ông xếp nhớn, là Bộ trưởng Trần Hồng Hà bảo rằng “luật không cho phép ống xả thải đi ngầm”.

Thời gian gần đây, trong nhiều trường hợp, báo chí hoặc do thiếu chuyên môn (lá cải), hoặc do kém đạo đức nghề nghiệp (lá ngón) đã có những “trích dẫn” vô tình hay cố ý làm méo mó thông tin. Riêng đối với trường hợp “thiếu nhất quán” giữa hai quan chức hàng đầu thuộc Bộ Tài – Môi nêu trên, tôi ngờ rằng, khi nói “luật không cho phép ống xả thải đi ngầm” ông Hà hoặc đã diễn đạt thiếu chính xác, hoặc ông tỏ ra rất mù mờ về Luật Bảo vệ môi trường do chính Bộ của ông đề xuất.

Luật nào “không cho phép ống xả thải đi ngầm”?

Bạn hãy bước chân ra bất kỳ một đường phố, ngay dưới chân bạn bao giờ cũng có các “ống xả thải”. Chúng có thể nằm dọc hai bên vỉa hè hoặc ngay bên dưới dải phân cách giữa đường. Đó chính là hệ thống thoát nước đô thị, với các “ống xả thải” có kích thước đôi khi lên đến 4,4m bề ngang và 2,2 m chiều cao, đủ chỗ cho 8 cái ống xả “khổng lồ” của Formosa chui lọt. 

Hiển nhiên là chúng luôn luôn được đặt ngầm, và nếu “luật không cho phép ống xả thải đi ngầm” thì ông Bộ trưởng định đặt cái kích thước đó vào đâu? 

Hãy lấy một ví dụ là dự án vệ sinh môi trường kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè, Tư vấn CDM (Camp Dresser&McKee International Inc,Inc - Mỹ) đã chọn giải pháp đặt tuyến cống dẫn nước thải, đường kính 3 m, dài 8,5km dọc theo và ngầm dưới đáy kênh ở độ sâu đến 40m, để không cho nước thải trộn lẫn vào nước kênh (kênh chỉ dành để thoát nước mưa).

Năm ấy (2001), một anh Tiến sĩ của Phân viện Vật lý tại TP HCM “phản biện” rằng thiết kế như vậy là “thiếu cơ sở khoa học” và nếu làm được, thì “còn khó hơn lên sao Hỏa”.

Để làm được cái việc “khó hơn lên sao Hỏa” đó, người ta sử dụng phương pháp “khoan kích ngầm”, vắn tắt là đào hai cái giếng thẳng đứng sâu hơn 40m ở hai đầu, rồi từ giếng 1, đầu khoan robot sẽ khoan theo phương ngang sang phía giếng 2, khoan tới đâu, thì đất được lấy ra (qua giếng) và ống cống (được đưa xuống cũng qua giếng) được đẩy đi bằng kích thủy lực theo tới đó. Từ giếng 2 sang giếng 3, chu trình trên được lặp lại.   

“Ống xả thải” ở dự án Nhiêu Lộc Thị Nghè đi ngầm ở độ sâu 40m có “trái luật”?

Thực ra, Luật Bảo vệ môi trường (số 55/2014/QH13), không hề quy định về việc cho phép hay không ống xả thải đi ngầm hay đi nổi.

Duy có nhõn 1 dòng, tại khoản 1d, điều 101 yêu cầu: “Cửa xả nước thải vào hệ thống tiêu thoát phải đặt ở vị trí thuận lợi cho việc kiểm tra, giám sát”. 

Điều này hoàn toàn không có nghĩa là “không cho phép ống xả thải đi ngầm” như phát biểu của ông Hà mà phải hiểu là: (i) anh phải bố trí một cái “cửa xả” ở vị trí tiện lợi cho việc kiểm tra, giám sát (xem nước thải có được xử lý đạt tiêu chuẩn hay không) cái đã, rồi từ đó (hệ thống tiêu thoát) đi nổi hay đi ngầm thì tùy theo thiết kế, và (ii), cái này nói thêm, là không được phép xả trực tiếp vào lòng đất (tránh tình trạng nước thải thấm vào các tầng chứa nước ngầm dưới đất), và (bắt buộc) phải xả vào nguồn nước mặt hoặc nước biển. Cũng xin mách, cái (ii) nêu trên không nằm trong Luật Bảo vệ môi trường mà thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Tài nguyên nước.

Thêm nữa, là Luật Bảo vệ môi trường có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2015, nếu Formosa nó đặt cái hệ thống của nó vào trước thời điểm này, thì lại càng không thể nói nó đặt như vậy là “trái luật”.

Vậy thì Formosa nó đã làm đúng và giờ đây ông Bộ trưởng, có lẽ đã hiểu ra mình đã nói hớ về chuyện “luật không cho phép”, nên chỉ: “yêu cầu Formosa thiết kế bổ sung, xây dựng cửa xả nước thải sau xử lý bằng mương hở hoặc hồ sinh học, đặt ngoài hàng rào nhà máy, trước khi chảy vào đường ống ngầm”.

Nhưng Bộ Tài – Môi còn có một ông Cục trưởng là ông Lương Duy Hanh, có lẽ muốn noi gương Lê Lai cứu chúa hay chăng (?). Ông này nói rất linh tinh, trên bài báo có tên Bộ Tài nguyên - Môi trường: Formosa thừa nhận tự ý xây toàn bộ đường ống xả thải đăng trên tờ Dân trí, nay họ đã hạ bài.  

Link: http://dantri.com.vn/xa-hoi/bo-tai-nguyen-moi-truong-formosa-thua-nhan-tu-y-xay-toan-bo-duong-ong-xa-thai-20160506174751687.htm

Ông Hanh thao thao bất tuyệt về “Luật Đầu tư xây dựng” (trong khi Luật đầu tư và Luật Xây dựng là hai luật khác hẳn nhau) và về việc Formosa “đã tự ý xây dựng toàn bộ đường ống mà không có thiết kế cơ sở”.

Cũng trong bài trả lời phỏng vấn trên, ông Hanh còn cho rằng Formosa đặt “họng xả chìm dưới đáy biển 12m”. Nếu đúng vậy thì Formosa còn vi phạm về Luật tài nguyên nước như đã nói ở mục (ii) bên trên và anh ngư dân “mất tích” tên Thành (của  đám lá cải) đã phải “lặn” xuống 12m đất mới nhìn thấy miệng cống (thực tế, ống được đặt “dưới mặt nước biển 12m”).

Nhưng đây là điều mà ông Hanh nói với báo Dân trí:

“Xả ngầm không vi phạm, phù hợp về kỹ thuật nhưng doanh nghiệp đã làm không đúng theo luật. Nói về sai thì hôm qua tôi đã làm việc với ông Phó Tổng giám đốc thì ông ấy thừa nhận rồi: Toàn bộ đường ống của họ là tự ý xây, không có thiết kế cơ sở xây dựng”.

Nhưng nếu Formosa thực sự “không có thiết kế cơ sở” thì làm sao có thể triển khai các bước tiếp theo là thiết kế kỹ thuật và thiết kế bản vẽ thi công và rồi có thể thực hiện toàn bộ hệ thống hiện hữu mà không có bản vẽ? 

Và không có thiết kế cơ sở thì làm sao có Báo cáo nghiên cứu khả thi đầu tư xây dựng giúp nhà đầu tư và cơ quan quản lý là Bộ Công Thương biết dự án này giá trị bao nhiêu, để đầu tư và cấp phép đầu tư? Bởi vì theo quy định của Luật xây dựng thì thiết kế cơ sở phải được lập trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư, cùng với Báo cáo nghiên cứu khả thi đầu tư xây dựng và phải được cơ quan chuyên môn về xây dựng theo phân cấp thẩm định.

Không có thiết kế làm sao có thể xây dựng hệ thống xử lý như thế này? 

Trong khi chính ông Hà bộ trưởng lại nói chéo ngoe với ông Hanh, và tôi nghĩ ông Hà đã nói đúng, rằng: “Thiết kế cơ sở điều chỉnh của dự án đã được Bộ Công Thương cho ý kiến thẩm định và Bộ Giao thông chấp thuận”.

Nhưng sau thì hình như ông Hanh cũng muốn “sửa sai”, hay nịnh khéo ông Hà:

“Nhưng chỉ có điều thế này: Chủ dự án làm hệ thống này nằm trong nhà máy, không thuận lợi cho kiểm tra, giám sát và không phù hợp với Luật Bảo vệ môi trường. Anh Hà (Bộ trưởng Trần Hồng Hà – PV) nói thế là hoàn toàn phù hợp. Anh Hà cũng nói là không phải bốc nổi tất cả đường ống ngầm lên, mà cửa xả nước thải theo Điều 101 Luật Bảo vệ môi trường ấy phải được đặt ở vị trí thuận lợi cho việc tiêu thoát nước để kiểm tra, giám sát. Họ có thể xả nước trên bề mặt, có thể ở một cái hồ trước khi xả ngầm thì không có vấn đề gì. Tức là phải để cho người dân, doanh nghiệp, cơ quan quản lý nhà nước bất kỳ lúc nào đều có thể đến kiểm tra đột xuất. Mục tiêu của luật là thế. Anh Hà nói rằng cửa xả nước thải sau xử lý phải thuận lợi cho việc kiểm tra, giám sát, nhưng trạm quan trắc của Formosa lại đặt bên trong thì bây giờ phải đặt nổi lên, có hồ nước trước khi xả ngầm”.

“Việc thứ hai, họ đang lập các phương án để trạm quan trắc tự động ở bên ngoài hàng rào, bất kỳ ai cũng có thể quan sát; trạm quan trắc tự động có hồ thật to để bất kỳ ai cũng giám sát được và có camera theo dõi. Theo đúng chỉ đạo của Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường, chúng tôi đang cho kiểm chuẩn hệ thống quan trắc online và sẽ truyền dữ liệu trực tiếp về Tổng cục Môi trường”.

Và cuối cùng, ông tỏ vẻ hả hê với phóng viên Dân trí:

“Bây giờ họ tâm phục khẩu phục rồi”.

Tôi cho rằng, chẳng qua Formosa đã bỏ vào dự án số tiền quá lớn nên họ mới chịu “nhận lỗi” với các ông (những cái lỗi không phải do họ gây ra), mục đích: thôi thì Hàn Tín luồn trôn, chờ qua cơn khủng hoảng.

Chứ còn đến mùa quýt nhé, người ta mới “tâm phục khẩu phục” các ông, khi thầy trò các ông trình ra, không chỉ rất nhiều những bất nhất trong phát ngôn mà còn bộc lộ ra toàn những kém cỏi về chuyên môn.

---------